کود گوگرد (سولفور) یکی از مهم‌ترین عناصر ضروری برای رشد و نمو گیاهان است که مانند سایر عناصر، وظایف ویژه‌ای در گیاهان بر عهده دارد. کمبود این عنصر را می‌توان با استفاده از کودهای گوگردی برطرف کرد.
۱. گوگرد در کشاورزی
مقدار گوگرد در محیط‌های خاکی بسیار پایین است، چرا که همانند نیتروژن فرم پایدار گوگرد نیز در طبیعت به صورت گازی است و سریع از دسترس ریشه خارج می‌شود.
عموما محتوای گوگرد خاک ارتباط نزدیکی با محتوای مواد آلی و تبدیلات شیمیایی فرم‌های مختلف سولفور دارد. فعالیت میکروبی در این زمینه نقش محوری در تبدیل گوگرد به سولفات دارد. فرم عمده قابل جذب سولفور در خاک برای گیاهان یون سولفات (SO4) است.
۲. برخی نقش‌های کلیدی گوگرد (سولفور) در گیاهان
- تولید کلروفیل (عامل سبز بودن برگ گیاه)
- تولید پروتئین‌ها: عمدتا سولفور در ساختار اسیدهای آمینه سیستئین، متیونین، هموسیستئین و ترئونین شرکت می‌کند. از این اسید آمینهها تنها دو مورد اول در ساختار پروتئین‌ها شرکت دارد. در حدود ۹۰ درصد از سولفور جذب شده توسط گیاه در این آمینواسیدها متمرکز شده است. متیونین یک اسید آمینه‌ی ضروری در پروتئین‌سازی بسیاری از سلول‌های گیاهی است.
- تولید لیپیدها (چربی) که در گیاهان روغنی (دانه‌های روغنی) بسیار حائز اهمیت است.
- فعال‌سازی آنزیم‌های درگیر در واکنش‌های بیوشیمیایی گیاهی
- افزایش عملکرد و کیفیت محصولات، افزایش پروتئین و درصد روغن دانه‌ها، افزایش کیفیت غلات برای آسیاب و پخت، افزایش ارزش غذایی گیاهان علوفه‌ای
۳. اثرات مفید اضافه کردن گوگرد به خاک یا مصرف کود گوگرد کشاورزی
ادامه مطلب را با این سوال شروع میکنیم. آیا اضافه کردن گوگرد به خاک یا مصرف کود گوگرد در کشاورزی ضروری است؟
برای نشان دادن اهمیت این موضوع باید به این نکته مهم توجه داشت که گیاهان برای جذب عناصر مورد نیاز از خاک ترکیباتی به خاک اضافه می‌کنند که موجب قلیایی شدن خاک می‌شوند. در این راستا فعالیت میکروارگانیسم‌های بی‌هوازی، کشاورزی صنعتی، مصرف سموم و آفت‌کش‌ها و دیگر شرایط اقلیمی نیز موجب تغییر pH خاک به سمت قلیایی‌شدن می‌شود. این قلیایی‌شدن اثرات تخریبی زیادی بر ساختمان و سطح میکروارگانیسم‌های مفید خاک گذاشته که در نتیجه موجب کاهش کیفیت خاک و افزایش سطح بیماری‌های خاک‌زی می‌شود.
از این رو در کشاورزی پایدار اگر این اتفاق مدیریت نشود موجب فرسایش شدید خاک شده و کاهش کیفیت خاک موجب کاهش عملکرد محصولات کشاورزی می‌شود. بنابراین می‌توان با اضافه کردن گوگرد به خاک‌های کشاورزی به عنوان یک تامپون یا عامل کنترل‌کننده pH خاک از این امر جلوگیری کرد. البته باید اشاره کرد که چه نوع گوگرد، به چه صورت و یا با چه افزودنی‌هایی می‌تواند موثر باشد که در ادامه به آن اشاره میکنیم.
۴. آیا گوگرد اضافه شده به خاک مستقیم جذب گیاه می‌شود؟
همانطور که در بالا اشاره شده بعضی از کودهای گوگردی می‌تواند کمبود این عنصر را در خاک برطرف کند ولی باید توجه کنید که در حالت عادی گوگرد اضافه شده به خاک برای گیاه قابل جذب نیست و برای اینکه جذب گیاه شود، باید در خاک اکسید شده و به فرم محلول در خاک تبدیل شود.
بر اساس نتایج تحقیقات اگر گوگرد به همراه باکتری‌های اکسید کننده آن با روش صحیحی در خاک استفاده شود به فرم قابل حل تبدیل شده و می‌توانیم افزایش عملکرد را در گیاه و همینطور اصلاح ساختمان و افزایش کیفیت خاک را شاهد باشیم.
برای اینکه این تبدیل در خاک به‌صورت صحیح صورت پذیرد باید شرایط اکسیداسیون یا عامل اکسید کننده در خاک حضور داشته باشد.
۵. انواع گوگرد کشاورزی
سوالاتی که در این مورد اکثر کشاورزان از ما می‌پرسند این است که بهترین نوع کود گوگرد کشاورزی چیست یا چطور گوگرد مناسب برای کشاورزی را تشخیص دهیم؟
در ابتدا باید گفت گوگردی برای کشاورزی مناسب است که اثرات مخرب کمتری در سطح خاک باقی بگذارد. چرا که گوگرد یک ترکیب شیمیایی بوده و از منابع معدنی بدست می‌آید. از این رو هر چقدر گوگرد خالص‌تر باشد اثرات مخرب جبران‌ناپذیر آن کمتر خواهد بود.
قابل ذکر است که گوگرد با هر نوع فرم اثرات مثبت دارد ولی سطح اثرگذاری آن با اهداف مختلف به میزان درصد آن بستگی دارد.
گوگرد معدنی
نوع اول گوگردهای معدنی هستند که فراوری مناسبی روی آن‌ها صورت نمی‌گیرد و مستقیم از معدن استخراج شده و به کشاورز ارائه می‌شوند. این نوع گوگردها حاوی عناصر سمی چون آلومینیوم و … بوده و با خلوص پایین هستند که استفاده از آن‌ها می‌تواند برای کشاورزی خطرناک باشد.
کشاورزان عزیز تا حد ممکن از گوگردهای معدنی استفاده نکنید. ترکیبات همراه این گوگردها در طولانی مدت برای گیاه، محیط زیست و خاک کشاورزی مضر و زیان‌بار هستند.
گوگرد پالایشگاهی
فرم دیگری از گوگردها در پالایشگاه تولید می‌شود. در این حالت، گوگرد در ابتدا در عمق زمین محبوس بوده و در پالایشگاه‌ها به صورت گاز خارج می‌شود و در ابتدا به مذاب گوگرد تبدیل شده و در نهایت مذاب گوگرد به فرم های پودری و یا پاستیلی به صورت کاملا خالص تبدیل می‌شود.
بسیاری از کشاورزان گوگرد پالایشگاهی را به گوگرد نفتی و یا گازی تقسیم بندی می‌کنند و نگران مصرف آن هستند. در حالی‌که بین گوگرد نفتی و گازی تفاوتی وجود ندارد و هر دو از چاه‌های نفت خارج می‌شوند و با فرآوری که بر روی آن‌ها انجام می‌گیرد به خالص‌ترین حالت ممکن یعنی ۹۹ درصد می‌رسند.
بنابراین این گوگردها منعی برای مصرف در بخش کشاورزی ندارند. البته توجه داشته باشید که مصرف گوگرد بدون مصرف باکتری اکسیدکننده گوگرد تاثیر چندانی نخواهد داشت و تاثیر آن زمانی مشخص خواهد بود که به همراه آن باکتری‌های حل‌کننده گوگرد استفاده شود.
گوگرد پودری
این نوع گوگردها در پالایشگاه پس از تولید و فرآوری، بسته‌بندی شده و به بازار عرضه می‌شوند. گوگردهای پالایشگاهی برای موارد مختلفی از جمله صنعت کشاورزی کاربرد دارند. چون دارای بالاترین خلوص بوده و مضراتی همراه با خود برای کشاورزی ندارد. این گوگردها به دلیل پودر بودن برای کنترل بیماری‌ها و دفع‌کنندگی آفات در کشاورزی به صورت پودرپاشی استفاده می‌شود.
البته قابل ذکر است از گوگردهایی برای کنترل بیماری و دفع آفات به صورت پودرپاشی استفاده کنید که حدود ۹۹ درصد خلوص داشته باشند. در صورت استفاده گوگردهایی با خلوص کمتر موجبات برگ‌سوزی فراهم می‌شود.
گوگرد پاستیلی
این گوگرد پاستیلی نیز در پالایشگاه تولید و آماده می‌شود که از لحاظ ساختاری تفاوتی با گوگرد پودری ندارد و تنها برای سهولت در مصرف به این شکل تولید می‌شوند.
گوگرد گرانوله
گوگردهای پاستیلی و گرانوله همان گوگردهای پالایشگاهی هستند که برای سهولت در مصرف به فرم‌های مختلف گرانوله و پاستیلی درآمده‌اند. این نوع از گوگردها به دلیل اینکه به صورت مناسب فرآوری و تولید شده و فاقد هرگونه مواد همراه سمی هستند برای گیاه و محیط زیست نیز عوارضی ندارند.
گوگرد بنتونیت دار
گوگرد یک ترکیب غیرقطبی بوده و قابلیت حلالیت در آب را ندارد. در صنعت، بنتونیت را که یک ترکیب رس آلومینیوم است به گوگرد اضافه می‌کنند. بنتونیت به عنوان یک پلیمر طبیعی برای تغییر رنگ گوگرد و با هدف جذب آب به عنوان هسته مرکزی گوگرد و نیز متلاشی شدن گوگرد در خاک (با هدف افزایش حلالیت) استفاده می‌شود.
اضافه کردن این بنتونیت در گرانول‌ها و یا پاستیلی‌ها اثرات مفید دارد و اضافه کردن آن به گوگردهای پودری باعث کاهش کیفیت آن و افزایش خسارت به بخش کشاورزی می‌شود. افزودن بنتونیت به گوگرد تا ۱۰ درصد قابل قبول و بیشتر از آن موجب کاهش کیفیت گوگرد خواهد شد.
البته باید به این نکته مهم اشاره کرد که گوگرد حتی اگر با بنتونیت هم همراه باشد و متلاشی شدن آن انجام بگیرد این موجب اکسایش و حلالیت کود گوگرد نمی‌شود، و حتما باید از عامل اکسایش که همان باکتری‌های اکسیدکننده گوگرد یا محصول سولفوباکتر دایان استفاده کنند.
گوگرد مایع
این محصول دارای درصد پایینی از گوگرد هستند. از این محصول می‌توان به عنوان کود گوگرد کشاورزی برای تغذیه گیاهی در داخل خاک استفاده کرد. اما باید توجه داشت که برای اصلاح ساختمان خاک مفید نبوده چرا که مصرف بالای آن می‌تواند با توجه به ترکیبات همراه خسارت به ساختمان خاک اعمال کند. البته مصرف گوگرد مایع می‌تواند جایگاه کنترل آفات و بیماری‌ها در بخش گیاه‌پزشکی داشته باشد که در این مقاله فقط جنبه‌های تغذیه و اثرات مفید و مضر آن اشاره شده است.
