5 روش علمی برای تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

در تعیین مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان، استفاده از روش‌های علمی و اصولی اهمیت زیادی دارد، چون مصرف کم باعث کمبود عناصر غذایی و کاهش عملکرد می‌شود و مصرف زیاد می‌تواند باعث مسمومیت گیاه و آلودگی محیط‌زیست گردد.

اهمیت تشخیص دقیق مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

مصرف کود شیمیایی یکی از هزینه‌های عمده در کشاورزی است. اگر کشاورز نتواند مقدار مورد نیاز را دقیق تنظیم کند، هم عملکرد گیاه کاهش می‌یابد و هم هزینه‌های اضافی بر مزرعه تحمیل می‌شود. از سوی دیگر، استفاده بی‌ضابطه از کود در خاک و آب، سبب آلودگی رودخانه‌ها، افزایش شوری خاک و کاهش بهره‌وری خاک در بلندمدت می‌گردد.

بنابراین تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان یک مهارت بنیادی است که باید بر پایه داده و مشاهده و تحلیل باشد، نه حدس و تجربه صرف.

روش های تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

در ادامه، ۵ روش علمی و متداول را معرفی می‌کنم که ترکیب آن‌ها به تو امکان می‌دهد مقدار مناسب کود را برای محصولت بدست آوری و مصرف بهینه داشته باشی.

1. آزمایش خاک 

یکی از پایه‌ای‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای تعیین مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان، انجام آزمایش خاک است. در این روش:

• نمونه‌هایی از خاک مزرعه در عمق‌های مختلف (مثلاً ۰–۳۰ سانتی‌متر و ۳۰–۶۰ سانتی‌متر) برداشت می‌شوند.

• این نمونه‌ها به آزمایشگاه تغذیه گیاهی فرستاده می‌شوند تا میزان عناصر اصلی (ازت، فسفر، پتاسیم)، عناصر ثانویه (کلسیم، منیزیم، گوگرد) و نیز عناصر ریزمغذی (روی، آهن، بور و غیره) تعیین شود.

• همچنین pH خاک و ظرفیت نگهداری مواد مغذی (CEC) سنجیده می‌شود.

نتایج آزمایش به تو می‌گویند که چه عناصری در خاک زیاد هستند و چه عناصری کم، و بر اساس آن می‌توان مقدار کود افزایشی لازم را محاسبه کرد:

مقدار کود لازم = نیاز گیاه بر حسب دسترسی مطلوب − مقدار موجود در خاک

مثلاً اگر گیاه به ۱۰۰ کیلوگرم ازت نیاز داشته باشد و خاک فعلاً معادل ۲۰ کیلوگرم ازت قابل دسترس داشته باشد، باید ۸۰ کیلوگرم ازت افزایشی تأمین شود.

مزایا: دقت بالا و جلوگیری از استفاده بی‌رویه
معایب: نیاز به زمان، هزینه و ارسال نمونه به آزمایشگاه

2. آزمایش بافت گیاه 

بعد از کاشت و در زمان رشد گیاه، می‌توان از آزمایش برگ یا بافت گیاهی استفاده کرد تا بفهمی وضعیت تغذیه گیاه چگونه است:

• برگ‌هایی از نقاط خاص (معمولاً برگ‌های جوان ولی کاملاً باز شده) جمع‌آوری می‌شوند.

• در آزمایشگاه، میزان عناصر مختلف در بافت گیاه اندازه‌گیری می‌شود (ازت، فسفر، پتاسیم، ریزمغذی‌ها).

• با مقایسه عدد بدست آمده با مقادیر استاندارد مربوط به آن گیاه در آن مرحله رشد، می‌توان تشخیص داد که گیاه در چه عنصری کمبود دارد یا مصرف اضافی دارد.

این روش به تو امکان می‌دهد در طول فصل رشد، مقدار کود شیمیایی لازم را اصلاح کنی و بهینه‌سازی کنی.

3. محاسبه بر اساس عملکرد هدف گیاه

در کشاورزی علمی معمول است که برای یک محصول خاص، رابطه‌ی میان عملکرد هدف و نیاز عناصر خوراکی مشخص شده باشد. مثلاً اگر هدف تو برداشت ۵ تن محصول در هکتار باشد، منابع علمی نشان می‌دهند که برای تولید آن مقدار محصول ممکن است به مثلاً ۸۰ کیلوگرم نیتروژن، ۳۰ کیلوگرم فسفر و ۵۰ کیلوگرم پتاسیم نیاز باشد (اعداد فرضی). سپس با کم کردن مقدار موجود در خاک (از آزمایش خاک) به مقدار کود مورد نیاز می‌رسی.

این روش برای محصولات شناخته‌شده و ارقام استاندارد کاربرد خوبی دارد، اما باید با آزمایش خاک ترکیب شود برای دقت بهتر.

4. استفاده از شاخص‌های شوری / EC و pH در محلول‌های آب یا خاک در تعیین مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

در کشت‌های گلخانه‌ای، هیدروپونیک یا سیستم‌های آبیاری پیشرفته، می‌توان از سنجش هدایت الکتریکی (EC) و pH محلول استفاده کرد تا میزان مواد حل‌شده و غلظت کود را تعدیل کنی:

• اگر EC محلول خیلی پایین باشد → کود کافی وجود ندارد

• اگر EC زیاد باشد → نمک بیش از حد است و ممکن است گیاه دچار سوختگی ریشه شود

• pH نامناسب باعث می‌شود که عناصر غذایی در خاک یا محلول قابل جذب نباشند (حتی اگر مقدار آن‌ها زیاد باشد)

با استفاده از این شاخص‌ها می‌توان میزان غلظت کود را در محلول غذایی تنظیم کرد. این روش به‌ویژه در گلخانه‌ها و سیستم کشت هیدروپونیک کاربرد زیادی دارد.

5. استفاده از کودهای شناخته‌شده و فرمول‌های استاندارد + کالیبراسیون محلی

یک راه عملی برای تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم، استفاده از کودهای استاندارد و شناخته‌شده در بازار است که در شاپ ثمر موجودند، و استفاده از دوز پیشنهادی، سپس کالیبره کردن آن بر حسب شرایط خاک و گیاه تو:

مثلاً یکی از کودهای موجود در شاپ ثمر:

• کود ماکرو کامل ایکاد (NPK + گوگرد) که تمام عناصر ماکرو را تأمین می‌کند. لینک محصول: کود ماکرو کامل ایکاد شاپ ثمر

• کود آکوبور لبوسل (AqueBor SC) که مخصوص تأمین بور و مولیبدن است. لینک محصول: کود آکوبور لبوسل شاپ ثمر

• کود روبوستوس لبوسول (Robustos SC) برای تأمین کلسیم، منیزیم و بور. لینک محصول: کود روبوستوس لبوسول شاپ ثمر

                      کود ماکرو کامل ایکاد

                          کود آکوبور لبوسل

                  کود روبوستوس لبوسل

فرایند کار به این صورت است:

1. طبق دستور محصول (مثلاً ایکاد)، مقدار پایه‌ی کود را برای هکتار یا لیتر آب بکار بگیر.

2. در فاصله‌های معین (مثلاً ده روز یا دو هفته بعد) آزمایش خاک یا بافت گیاهی انجام بده.

3. اگر گیاه کمبود نشان داد، مقدار کود را افزایش بده یا نوع کود را عوض کن.

4. اگر علائم سوختگی یا شوری دیده شد، مقدار را کاهش بده یا کود را رقیق‌تر کن.

این روش ترکیبی معمولاً بین روش «محاسبه هدف» و «اصلاح بر پایه داده واقعی» است.

ترکیب روش‌ها و نکات عملی برای دقیق‌تر شدن تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

برای اینکه تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان دقیق‌تر شود، بهتر است این ۵ روش را ترکیب کنی:

• ابتدا آزمایش خاک پیش از کاشت

• سپس فرمول عملکرد هدف را برای گیاه به کار بگیری

• در طول رشد، آزمایش بافت گیاهی انجام بده تا اصلاح کنی

• در گلخانه یا کشت‌های محلول، از سنجش EC و pH استفاده کن

• هنگام مصرف، از کودهای استاندارد بازار مثل کود ماکرو کامل ایکاد، آکوبور لبوسل، روبوستوس لبوسول بهره ببر و مطابق شرایط محلی آنها را تنظیم کن

همچنین نکات زیر را در نظر داشته باش:

• همیشه قبل از مصرف کود، دستورالعمل محصول را مطالعه کن.

• کودها را در شرایط خشک و بسته‌بندی اصلی نگهدار.

• از ترکیب ناگهانی چند کود پرکننده با هم بدون تست اختلاط خودداری کن.

• اگر خاک یا گیاه دارای علائم ضعف است، از محلول‌پاشی میکرو کودها (مانند بور) بهره بگیر.

• در زمان‌های حساس مثل گل‌دهی و تشکیل میوه، کودهای تخصصی مثلاً آکوبور لبوسل که در سایت شاپ ثمر موجود است، می‌تواند نقش ترمیمی داشته باشد. شاپ ثمر

مثال فرضی برای تشخیص مقدار کود در یک محصول

فرض کن که می‌خواهی گوجه‌فرنگی بکاری و هدف عملکرد ۶۰ تن در هکتار باشد. بر اساس منابع تغذیه گیاهی، ممکن است نیاز به ۱۸۰ کیلوگرم نیتروژن، ۶۰ کیلوگرم فسفر و ۱۲۰ کیلوگرم پتاسیم باشد. آزمایش خاک نشان می‌دهد خاک تو دارای ۳۰ کیلوگرم ازت، 20 کیلوگرم فسفر و 40 کیلوگرم پتاسیم قابل دسترس است.

پس:

• نیتروژن مورد نیاز اضافی = ۱۸۰ − ۳۰ = ۱۵۰ کیلوگرم

• فسفر اضافی = ۶۰ − ۲۰ = ۴۰ کیلوگرم

• پتاسیم اضافی = ۱۲۰ − ۴۰ = ۸۰ کیلوگرم

سپس طبق دستور کود ماکرو کامل ایکاد، مثلاً اگر ترکیب آن N=10٪, P₂O₅=5٪, K₂O=10٪ باشد، محاسبه می‌کنی که چه مقدار کود لازم است تا این مقادیر تامین شوند. می‌توانی مقدار کود را به تدریج و همراه با بررسی بافت گیاهی اصلاحی کنی.

سوالات متداول در مورد مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان

۱. چرا تشخیص مقدار کود شیمیایی لازم برای گیاهان اهمیت دارد؟
زیرا مصرف بیش از حد یا کمبود کود باعث کاهش عملکرد، آسیب به گیاه و آلودگی محیط‌زیست می‌شود.

۲. هر چند وقت یک‌بار باید آزمایش خاک انجام شود؟
به‌طور معمول هر دو سال یک‌بار، ولی در کشت‌های حساس و گلخانه‌ای بهتر است هر فصل انجام گیرد.

۳. آیا همه گیاهان به مقدار یکسانی کود نیاز دارند؟
خیر، نیاز غذایی گیاهان بسته به نوع گیاه، مرحله رشد و شرایط خاک متفاوت است.

۴. بهترین کود برای شروع برنامه تغذیه چیست؟
کود کامل ایکاد گزینه‌ای مناسب برای مراحل اولیه رشد است.

۵. آیا می‌توان بدون آزمایش خاک کوددهی کرد؟
ممکن است، اما دقت و بهره‌وری بسیار پایین‌تر خواهد بود و خطر کمبود یا سمیت افزایش می‌یابد.