کیفیت،مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه

مقدمه: نقش تغذیه آلی در افزایش باردهی درختان میوه

در دهه‌ی اخیر، باغداران ایرانی بیش از هر زمان دیگر به‌دنبال روش‌هایی هستند که هم باعث افزایش عملکرد درختان میوه شود و هم کمترین آسیب را به خاک، محیط‌زیست و سلامت انسان وارد کند. یکی از موثرترین روش‌ها، استفاده از کود مایع مرغی است؛ ترکیبی طبیعی، ارگانیک و سرشار از عناصر غذایی در دسترس گیاه. اما مسئله‌ی اصلی، مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه است؛ زیرا مصرف بی‌برنامه—even اگر کود مرغی باشد—می‌تواند باعث سوختگی برگ‌ها، افزایش شوری خاک و کاهش کیفیت میوه شود.

در این مقاله به‌صورت تخصصی و بر پایه‌ی توصیه‌های پژوهشگران و تجربیات میدانی باغداران مناطق مختلف ایران، به بررسی دقیق مقدار، زمان و روش مصرف این کود در انواع درختان میوه می‌پردازیم.

ترکیب و ارزش غذایی کود مایع مرغی

کود مایع مرغی محصولی است که از تخمیر کنترل‌شده‌ی فضولات مرغ به‌دست می‌آید و مملو از ترکیبات آلی و معدنی است. این نوع کود حاوی نیتروژن آلی، فسفر قابل جذب، پتاسیم محلول، کلسیم، منیزیم، گوگرد، مولیبدن و ترکیبات آمینه‌اسیدی است. در مقایسه با کودهای شیمیایی، رهاسازی عناصر در کود مایع مرغی تدریجی است و باعث افزایش فعالیت میکروبی خاک و بالا رفتن ظرفیت نگهداری آب می‌شود.

عنصر کلیدی در آن نیتروژن آمینه است که به‌سرعت توسط اندام‌های گیاهی جذب می‌شود و رشد رویشی درخت را تحریک می‌کند. اگرچه، جذب بیش از حد نیتروژن ممکن است موجب رشد علفی و کاهش گل‌انگیزی شود، نکته‌ای که در محاسبه‌ی مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه اهمیت حیاتی دارد.

نیاز غذایی درختان میوه: تفاوت بین گونه‌ها

هر نوع درخت میوه الگوی تغذیه‌ای خاص خود را دارد:
مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیمو): نیاز بالا به نیتروژن در اوایل بهار و اوج مصرف پتاسیم در زمان تشکیل میوه.
درختان هسته‌دار (هلو، شلیل، زردآلو): حساسیت زیاد به شوری خاک، بنابراین دز کود مایع باید رقیق‌تر (حدود ۲ تا ۳ لیتر در ۱۰۰ لیتر آب) باشد.
درختان دانه‌دار (سیب، گلابی): تغذیه‌ی متعادل بین نیتروژن، فسفر و پتاسیم برای حفظ کیفیت میوه و رنگ مطلوب.
درختان خشکباری (پسته، بادام، گردو): تحمل بالاتر به شوری، نیاز به پتاسیم و بور در دوره‌ی رشد ثانویه.
به همین دلیل، مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه باید متناسب با سن درخت، نوع گونه، بافت خاک و سیستم آبیاری تعیین شود.

فصل بهار: شروع رشد رویشی و زمان کلیدی تغذیه پایه

در بهار، بیدار شدن ریشه‌ها و خروج اولین برگ‌ها نشانه‌ی آغاز جذب فعال عناصر است.
در این مرحله پیشنهاد می‌شود:
زمان مصرف: اواخر اسفند تا اواسط اردیبهشت.
مقدار مصرف: ۵ تا ۱۰ لیتر کود مایع مرغی در هر ۱۰۰۰ مترمربع باغ، حل در آب آبیاری یا محلول‌پاشی ۳ درصد.
نکته فنی: EC محلول نهایی کمتر از ۴ دسی‌زیمنس بر متر باشد.
این مرحله مخصوص رشد شاخه‌هاست و اگر درخت هنوز گل نداده، استفاده از کود مایع مرغی همچون (کود مایع مرغی ایکاد) موجب افزایش سبزینگی برگ و تقویت فتوسنتز می‌شود.

تابستان: تثبیت میوه و کنترل تنش گرمایی

در تابستان هدف اصلی حفظ سلامت میوه‌ها و تنظیم تعادل آبی‑غذایی درخت است.در مناطق گرم، مصرف زیاد می‌تواند باعث افزایش EC خاک شود، بنابراین باید هوشمندانه انجام گیرد.
زمان مناسب: از اواخر خرداد تا اوایل مرداد.
مقدار مصرف توصیه‌شده: ۴ تا ۶ لیتر کود مایع مرغی در ۱۰۰۰ مترمربع، همراه با آبیاری قطره‌ای.
بهترین دما برای جذب: ۱۵ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد.
احتیاط: در روزهای بسیار گرم، محلول‌پاشی انجام نشود تا سوختگی برگ رخ ندهد.
مرحله‌ی تابستان وزن‌دهی نهایی میوه است، بنابراین مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه در این بازه باید دقیق و کنترل‌شده باشد.

پاییز: آماده‌سازی درخت برای خواب زمستانی

در پایان فصل رشد، هدف اصلی، انتقال مواد غذایی از برگ به ریشه و ذخیره‌ی انرژی برای سال بعد است.در این مرحله میزان نیتروژن باید کاهش یابد اما پتاسیم و فسفر افزایش پیدا کند.
زمان مصرف: اواخر شهریور تا اوایل آبان.
مقدار مصرف: ۳ تا ۵ لیتر در ۱۰۰۰ مترمربع به‌صورت محلول‌پاشی ملایم یا تزریق آبیاری.
نکته مهم: pH خاک باید بین ۶/۵ تا ۷ تنظیم شود تا فسفر به خوبی جذب گردد.
این مرحله به‌طور غیرمستقیم بر روی گل‌زایی سال آینده اثر می‌گذارد؛ بنابراین رعایت دقیق مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه در پاییز، پایه‌ی عملکرد سال آینده است.

زمستان: تحریک ریشه در مناطق معتدل

در مناطق جنوبی و یا مناطقی با زمستان ملایم (خوزستان، کرمانشاه جنوبی، بوشهر)، می‌توان از «چال‌کود زمستانی» یا تزریق محلول کود مایع مرغی با غلظت پایین استفاده کرد.
زمان مصرف: بهمن ماه (زمانی که دمای خاک بالاتر از ۱۰ درجه باشد).
مقدار مصرف: حدود ۲ لیتر در هر درخت بالغ، همراه با ۵ تا ۱۰ لیتر آب جهت رقیق‌سازی.
هدف: تقویت ریشه و افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌ها قبل از شروع بهار.
زمستان بهترین زمان برای احیای خاک و خنثی‌سازی اثرات تجمع نمک‌هاست؛ بنابراین در مناطق نیمه‌گرمسیری، کود مایع مرغی به شکل کنترل‌شده، بهترین مکمل اصلاح خاک محسوب می‌شود.

روش‌های صحیح مصرف کود مایع مرغی

بسته به شرایط آب و خاک و نوع درخت، سه روش رایج وجود دارد:
1- محلول‌پاشی برگ: مناسب برای جذب سریع نیتروژن و عناصر ریزمغذی، با غلظت ۲ تا ۴ درصد.
2- تزریق از طریق آبیاری قطره‌ای (Fertigation): مؤثرترین روش در باغ‌های مدرن؛ محلول ۴ تا ۶ لیتر در ۱۰۰۰ مترمربع همراه یک سیکل آبیاری.
3- چال‌کود یا تزریق در ناحیه‌ی ریشه: برای درختان بزرگ‌سال؛ ترکیب ۱۰٪ کود مایع مرغی با محلول آب و اسید هیومیک برای بهبود جذب.
در هر سه روش باید از اختلاط هم‌زمان با کودهای فسفاته قوی یا عناصر مسی خودداری کرد زیرا باعث رسوب و کاهش کارایی می‌شود.

علائم کمبود یا مصرف بیش‌ازحد

کمبود: زردی برگ، کاهش رشد جوانه‌ها، ریزشدگی میوه‌ها
مصرف بیش‌ازحد: سوختگی نوک برگ، افزایش EC خاک، کاهش گل‌انگیزی.
بهترین روش پایش وضعیت، اندازه‌گیری EC و pH محلول خاک در ناحیه‌ی ریشه است. مقادیر بهینه برای جذب عناصر:
EC: بین ۳ تا ۵
pH: بین ۶ تا ۷
در صورت افزایش EC به بالاتر از ۶ دسی‌زیمنس، باید آبیاری سنگین انجام گیرد تا شوری خاک کاهش یابد.

ترکیب کود مایع مرغی با سایر کودها

برای نتیجه‌ی بهتر می‌توان کود مایع مرغی را با ترکیبات زیستی یا مواد اصلاحی دیگر ترکیب کرد، ازجمله:
 اسید هیومیک یا فولویک: برای افزایش جذب و تثبیت نیتروژن
 کود پتاس بالا (K=30): در دوره‌ی زایشی و رسیدن میوه
 ریز‌مغذی‌ها (روی، آهن، منگنز): افزودن در محلول‌پاشی به نسبت کم (۰٫۵ درصد)
اما هرگز نباید هم‌زمان با کودهای قلیایی یا گوگرد محلول ترکیب شود زیرا سبب ته‌نشینی و از بین رفتن آمونیوم می‌گردد.

جدول پیشنهادی مقدار و زمان استفاده از کود مایع مرغی برای درختان میوه