شپشکهای گیاهی همراه با سفید بالک ها، پسیل ها و شته ها متعلق به زیر راسته Sternorrhyncha می باشند. این شپشکهای گیاهی به دلیل جثه کوچک و پنهان ماندن از دید سیستم های نظارتی و مقررات قرنطینه ای، به راحتی توسط فراورده های گیاهی به مناطق جدید وارد شده و در غیاب دشمنان طبیعی به یکی از آفات مهم آن منطقه تبدیل می شوند.
شپشکهای گیاهی توسط خرطوم بسیار بلندی که حدود شش تا هشت برابر طول خود حشره است از شیره گیاه تغذیه می کنند. این حشرات به تمام قسمتهای گیاه از جمله برگ، میوه، شاخه، ساقه، تنه و حتی ریشه ها صدمه می زنند. علائم خسارت شپشکهای گیاهی از نکروزه شدن محل تغذیه، توقف رشد، سرخشکیدگی شاخه ها تا مرگ گیاه میزبان را شامل می شود.
ویژگیهای شپشکهای گیاهی
برخی از شپشکهای گیاهی عسلک ترشح می کنند و باعث تجمع و رشد قارچ فوماژین (دوده) می شوند که خود باعث کاهش میزان فتوسنتز گیاه و تشدید میزان خسارت می شود.
شپشکهای گیاهی بر اساس مطالعات ریخت شناسی به ۴۸ خانواده تقسیم می شوند که تا کنون ۱۳ خانواده آن در ایران شناسایی شده اند.
خانواده شپشکهای سپردار (Diaspididae) اولین خانواده از نظر تعداد گونه در جهان و همچنین در ایران است و خانواده های شپشکهای آردآلود (Pseudococcidae) و شپشکهای نرم تن (Coccidae) در مکان های بعدی قرار می گیرند.
شپشکها شباهت زیادی به سایر حشرات ندارند. قطعات دهانی در این گروه به خرطوم تبدیل شده به طوری که آرواره های بالا و پایین دو کانال بزاقی و تغذیه ای تشکیل می دهند و بدین طریق از شیره گیاهان تغذیه می کنند. حشرات ماده بدون بال، معمولا کوچک (۵/۰ تا ۱۰ میلیمتر) با بدن بیضی یا گرد هستند و گاهی مواقع به شکل جوانه رویشی روی گیاه نمود دارند.
این حشرات ماده بسته به خانواده و مرحله سنی پورگی تمایل به کاهش یا از دست دادن بعضی از زوائد بدنی مانند پا و شاخک دارند و اغلب کم تحرک و یا کاملا بی تحرک هستند. حشرات نر یک جفت بال دارند و به دلیل نداشتن قطعات دهانی، در طول زندگی یک روزه خود تغذیه نمی کنند. تکثیر جنسی در بین شپشکها کاملا رایج است. تخم ها معمولا زیر سپر، زیر بدن ماده و یا درون پوشش مومی که توسط شپشکها ترشح می شود گذاشته می شوند. پراکنش شپشکها توسط پوره های سن یک صورت می گیرد.
روشهای مبارزه با انواع شپشکهای گیاهی
کنترل زراعی
- ۱-انتخاب محل مناسب کاشت درختان، چنانچه درختان در شرایط نامطلوب کشت شوند مقاومت آنان نسبت به حمله آفات بسیار کم می شود.
- ۲-به سازی یکی از روشهای مهم زراعی است. زمانی که شاخه های درختان زیر حمله شدید شپشکها قرار دارند بخش آلوده درخت میزبان قطع و سریعا نسبت به معدوم کردن آن اقدام شود.
- ۳- اصلاح زیستگاه ها می تواند تاثیر قابل توجهی در پایین آوردن جمعیت شپشکها داشته باشد. مثلا میزبان-های گیاهی حساس به شپشکها نباید هرگز نزدیک جاده های خاکی کشت شوند زیرا گرد و خاک مانع از تاثیر دشمنان طبیعی روی شپشکها می شود.
کنترل بیولوژیکی
بسیاری از شپشکهای گیاهی که روی درختان فعالیت دارند توسط نهال های آلوده به منطقه وارد شده اند. تا کنون سه روش کنترل بیولوژیک شناخته شده است:
- ۱-وارد کردن گونه های خارجی برای کنترل آفات وارداتی
- ۲- افزایش تاثیر گونه های موجود با پرورش انبوه
- ۳- حفظ گونه های مفید موجود با حداقل استفاده از سموم شیمیایی، که اساسی ترین رکن یک برنامه موفق مدیریت تلفیقی آفات است.
کنترل شیمیایی شپشکهای گیاهی
مواد شیمیایی سازگار با محیط زیست سمومی هستند که بلافاصله بعد از استفاده خشک می شوند. این مواد
کمترین اثر سوء را روی دشمنان طبیعی دارند. روغن ها و دیترژنتها از این سموم هستند. ظاهرا این سموم با ایجاد خفگی و نفوذ به سیستم تنفسی و اختلال در فرآیندهای فیزیولوژیک حشره عمل می نمایند. بر اثر تجارب به دست آمده شپشکهایی که از پوست درختان تغذیه می کنند، با سموم تماسی و سمپاشی از طریق خاک با سموم سیستمیک کنترل نمی شوند.
شپشکهایی که از برگها تغذیه می کنند و هنوز به مرحله تخم ریزی نرسیده اند شاید به وسیله بعضی از سموم سیستمیک که روی برگها اسپری و یا از طریق سمپاشی خاک، کنترل شوند. سمومی که روی سیستم عصبی حشرات اثر می گذارند، مانند اندوسولفان، دیمتوآت، مالاتیون و غیره، ماندگاری
طولانی روی طبیعت و محصولات داشته، و همچنین روی دشمنان طبیعی اثرات سوء به جای می گذارند.
